آذربایجان عاشیق داستانلاری کتابینین باشلانیشی

آرخا: سخاوت عزتی یازان آذربایجان عاشیق داستانلاری کیتابی نین باشلانیشی سیز عزیز قوناقلارا تقدیم اولور:
باشلانیش
آغیز ادبیاتی و یا شیفاهی ائل ادبیاتی یاخود فولکلور هر ملّت ین نسیل‏دن نسیله، سینه‏دن سینه یه کؤچورولن تاریخی و مادی – معنوی قازانجی دیر. بو گون آغیز ادبیاتی هر ملّت ین هووییتی، و کیملیغی دئمک‏دیر . بیر ملّتی تانیماق ایسته ین هر شئیی‏دن اؤنجه او ملّت ین آغیز ادبیاتی نی بیلملی‏دیر نییه کی بوتون عادت، عنعنه، شنلیک، نیسکیل، حتی طبابت، عشق، نیفرت، اَیریلیک، دوزلوک … نه وار بو ادبیاتدا اؤزنو گؤستریر . آغیز ادبیاتی نین یاشی انسان یاشی ایله بیر یاشدا دئمک اولار او گون کی آدم آتا اؤز اوغلونون جنازه سینه آغی دئدی بو ادبیات اؤز یاشینی باشلادی . او گون کی آدم اوغلو طبیعت‏ده گوللرین رنگینی بیر – بیریندن سئچدی ائل ادبیاتی نین کؤکونو یاراتدی . آغیز ادبیاتینا بیر حدّه قدر بوتون ملّت لر شریک‏دیرلر . آنجاق دیللرین، دینلرین، جغرافییا عامللرینین، ملّت لرین تاریخی یاشاییشی، دؤیوش لری، ظفرلری، مغلوبییتلری بو ادبیاتین چئشیدلی خلق لرده چئشیدلی یارانماسینا سبب اولدو .
آذربایجان آغیز ادبیاتی دنیانین ان زنگین ادبیات نوع لاریندان بیری‏دیر . چوخ ژانریلی آذربایجان شیفاهی ائل ادبیاتینین گئنیش یاییلمیش قوللاریندان بیری داستان ژانری‏دیر . داستانلار ائل ادبیاتینین ان ماراقلی و رنگارنگ مؤوضوعلارلا دولو بیر قولودور. کئچمیش آتا – بابالاریمیزین دونیا گؤروشلری، فلسفی، دینی و اخلاقی باخیشلاری، دویغو و دوشونجه لری، منلیکلری، عایله مناسبتلری وتام شکیلده یاشام طرزیلری اؤزعکسینی و ایزینی داستانلاردا بوراخمیشدیر وداها دوغروسو داستانلار ملّت لرین شفاهی تاریخی دیر تورک داستانلاری ایکی یئره بؤلونور:
۱ – اسلام دان قاباق یارانان داستانلار
۲ – اسلام دان سونرا یارانان داستانلار
البته هر ملّتین داستانی یوخدور . بیر ملّتین داستانلاری اولابیلمه سی اوچون اونون اسکی کئچمیشی و بو کئچمیشینده اونودولماز طبیعت حادثه لری، بؤیوک ساواشلار، کؤچلر، ظفرلر و مغلوبیّتلر و نهایت نسل‏دن نسله کئچه بیلن و اونودولمویان حادثه‏لر گرک دیر.
داستانلار سینه سی قوپوزلو(سازلی) ائل اوزانلاری (عاشقلاری )طرفیندن چوخونلوقلا توی ییغینجاقلاریندا سؤیلَنن ادبی نمونه لردیر . داستان سؤیلَنیشی داستانین حجمینه گؤره ایکی، اوچ و بعضن داها چوخ گئجه‏لر وقت آپارارمیش.
آذربایجان داستانلاری ایران تورک عاشق محیطلرینده زمانیندا توپلانمادیغیندان ایتیب باتماق اوزره‏دیر . ۱۳۵۰ اینجی ایللردن باشلییاراق اوستاد عاشقلار طرفیندن داستانلاریمیزین بیر مقداری سس ناوارلارینا یازیلیبدی نه یازیق کی بو سس یازیلارینین دا چوخو آرادان گئتمک اوزره دیر اورنک اولاراق « علی ایله رافی » داستانی کلیبرلی عاشق همت طرفیندن ۵۵ اینجی ایلده دانیشیلیمیش و یازییا آلینمیشدی بیز بوگون او کاسئتی تاپا بیلمیریک
آذربایجان داستانلاری موضوع باخیمیندان اوچ یئره بؤلونورلر:
۱ – قهرامانلیق داستانلاری،
۲ – سئوگی و محبّت داستانلاری،
۳ – عایله و اخلاق داستانلاری،
بو او دئمک دئییل کی اگر بیر داستان قهرمانلیق داستانی‏دیر اوندا سئوگی و محبّت اولماسین ویا بیر محبّت داستانیندا اخلاق و عایله سؤزو اونودولسون عکسینه انسان معنوییتی تام شکلده داستانلاریمیزدا قورونوب ساخلانیلیر .
داستانلار یارانما باخیمیندان دؤرد یئره بؤلونورلر:
۱ – تاریخی حادثه لردن کؤک آلان داستانلار ،
۲ – کؤکو شخصی حیاتلارا دایانان داستانلار،
۳ – قدیم ناغیل و افسانه لره منسوب اولان داستانلار،
۴ – اوستاد عاشقین اؤزو طرفدن یارانان داستانلار،
رحمتلیک عاشق حوسئین ساراجلی دان بئله بیر روایت وارکی، بیر گون بیر تویدا ساراجلی نین اوستادی مرحوم شاعر نبی‏دن مهدی بَیین داستانی ایسته نیلیر اودا دئییر بوگون وقت آزدی گلن گئجه اوخورام گلیرلر یاتاق اوتاغینا ساراجلی باخیرکی اوستادی یاتماییب دئییر آی اوستاد نییه یاتمیرسان، دئییر آبالا مهدی بَیین دستانینی یازیرام آخی کیشییه سؤز وئرمیشم بئله لیکله « مهدی بی» داستانی یارانیر.
داستانلاریمیز اوچ بؤلومدن دوزَلیر:
۱- باشلانیش ویا اوستاد نامه،
داستان سؤیلییَن عاشق سؤزونو اوستاد نامه ایله باشلار بئله کی « کئچن اوستادلارا رحمت سیزلره جان ساغلیغی » عاشق بوردا همی کئچمیش اوستادلاری یادا سالیر همی‏ده قولاق آسانلارا عبرت لی سؤزلر دئییر استاد نامه‏لر اوچ اولور عاشق بو افاده‏لرله « اوستادلار اوستادنامه‏نی بیر یوخ ایکی دئیر بیزده دئیک ایکی اولسون دشمن عمرو پوچ اولسون »بیردن ایکییه وایکی‏دن اوچه چاتارلار و بعضاً بو اوچلویه طریقت نامه، شریعت نامه (معرفت نامه) وحقیقت نامه‏ده دئیرلر
۲ – داستانین متنی،
شعریله ساده دانیشیق نثریله قورولموش داستان متنی عاشق طرفیندن ایجرا اولونور وداستاندا گئدن شعر بؤلمه لری شعره و داستانین متنینه اوغون اولان ساز هاوالاریلا اوخونار آذربایجان داستانلاریندا متنی دؤرد یئره بؤلمک اولار:
آ – قهرمانین دوغولماسی اساساً غیری عادی اولور.
ب – بوتا وئریلمه مرحله سی .
ت – قهرمانین اؤز آماجی یولوندا قاباغینا چیخان مانع‏لر و اونلارا قارشی آپاریلان مبارزه‏لر .
د- سیناقدان چیخما، مسابقه و غلبه
۳ – قورتاریش،
او داستانلاری کی اونلارین سونو اوغورلا باشا چاتیر او داستانلار دوواق قاپما ایله قورتاریردوواق قاپما بیر نوع شعردیر کی اونا مخمّس ویا بئشلیک‏ده دئیرلر و مخمّس دئییلن ساز هاواسیلا اوخونار، او داستانلار کی سونو اوغورسوز اولور فاجعه ایله باشا چاتیر اونلار جهاننامه و یا عبرتنامه ایله قورتولور . سیز باخین هیچ یئرده اصلی و کرم داستانی قورتاراندا دوواق قاپما اوخونماز بلکه بوردا جهاننامه و یا عبرتنامه اوخونار . بعصی داستانلار دا وارکی دینی ماهیّته مالک دیرلر بئله داستانلاردا وجود نامه ایله سونا چاتیر .
آذربایجان داستانلارینین متنی نثر و نظم (شعر)‏دن یارانیر داستانین روایت یئرلری نثر ویا ساده دانیشیق دیلی ایله اساس تفکور و مضمونلارو دییالوقلار شعریله گئدیر . داستانلاردا دئییلن شعرلر چوخونلوقدا قوشما و گرایلی شعر قالیبلری‏دیر بعضاً دیوانی شعری‏ده دئییلیب‏دیر .
آذربایجان داستانلاریندا دقّتی اؤزونه چکن سؤزلردن بیریده قادین صورتی‏دیر . داستانلاردا اشتراک ائدن قادینلار چوخ زمانلار سارایلاردا دوغولموش و بؤیوموش شاهزاده، خانزاده قیزلاردیرلار. بئله راحت یئرلرده راحتلیق ایله بؤیوموش قیزلار سئوگی، محبّت یولوندا هر چتینلیغه دؤزور و اؤز حیات یولداشی ایله چین – چیینه بوتون قارشیداکی چتینلیکلره غلبه چالیر سیز باخین معصوم و دل افروزدا دل افروز سئوگی اوغرونا چین درباریندان یَمنه کی ایستی، یاشاماق اوچون هله داستان دؤورونده گؤرنه قدر چتین اولار بیلردی گلیر. و اونون ایسته گینه گؤره معصوما یئنی‏دن جان باغیشلانیر دلی دومرول دا دا عینی‏دیر اونون حیات یولداشینین وفادارلیغی تانری غضبی نی دییشیر .
آذربایجان داستانلاریندا داستان قهرمانین دوغولماسیدا ماراقلی‏دیر اکثر حاللاردا قهرمانلارین آتالاری سونسوز اولور آنجاق غیبی‏دن گلن درویشین گتیردیگی آغ و قیریمیزی آلمانین بیر طرفینی اوغلان آتا – آناسی اوبیری طرفینی قیز آتا – آناسی( اصلی کرم، زهره و طاهر ) یئمک ایله قهرمان دنیایا گلیر. بعضاً آغساققال و آغ بیرچک مصلحتی ایله نذیر نیاز وئرن و احسان ائدن آدامین اولادی دوغولور . بودا اودئمک دیر کی داستان قهرمانی مایاسینی خیر ایشدن آلیر، حلال تیکه‏دن دوغولور،
داستانلاردا اساس سؤزلردن بیریده قیز و اوغلان تانیشلیغی‏دیر بو تانیشیلیق بیر نئچه جوره‏دیر:
۱ – قهرمان یعنی اوغلان قیزین شکلینی گؤروب عاشق اولور ( « مهرو ماه » « سیف الملوک » « بهرام و گول اندام » « امیرارسلان رومی » )
۲ – قهرمان یعنی اوغلان قیزین سوراغینی ائشیدیب دالینجا گئدیر .
۳ – قیز اوغلانا مکتوب یازیر اساساً قهرامانلیق داستانلاری بئله‏دیر نگار کوراوغویا مکتوب یازیر.
۴ – حیوانلارین واسیطه سیله ( « اصلی و کرم » « شاه اسماعیل و گولعزار » « کریم و سوسن » )
۵ – گئجه یوخودا ارنلر و اولیالار واسیطه سیله ( بوتا وئریلمک) ان چوخ یاییلمیش اولان واریانت بودور.
بوتا سؤزو غونچا، گول، بوداق، نیشان، نیشانه، هدف و سایره کیمی معنالاری واردیر . بوتا آلیب، بوتا وئرمک یالنیز محبّت داستانلاریندا اؤزونو گؤستریر اسلامدان اؤنجه کی داستانلاردا و یا قهرمانلیق و اخلاق عایله داستانلاریندا یوخدور و بیرده کی صفوی‏لر چاغیندا یارانان داستانلاردا چوخ گؤرونور بودا شیعه لیکله علاقه سی اولان بیر ایش دیر داستانلاردا آدی چکیلن بوتا بئله دیر کی داستان قهرمانی یوخوسوندا اولیالاردان بیرینی گؤرور و اونون الیندن حقّین جامینی آلیب ایچیر و اونون بارماغینین آراسیندان باخیب سئوگیسینی گؤرور و نهایت بوتا وئرن اولیانین دیلیندن بئله بیر سؤز ائشیدیر:
اؤز گؤروب اوز دؤندرسن اوزون قارا اولسون. بوردا نوروز و قنداب داستانیندا گئدن بوتا احوالاتینی بیر داها بیرلیکده اوخویاق:
مجلس قورتاریب، هامی داغیلیب گئدیب. ائله مایوس فکرلی ییخیلیب یاتدی. بیر‏ده گؤردو عالمی- واقعه‏ده بیر نورانی درویش باشی نین اوستونده دوروب دئییر:
– اوغلوم، نییه فکر دریاسینا غرق اولوب، قفلت یوخوسونا جوموبسان؟ آل، بو باده نی نوش ائله، مطلبینه چاتارسان.
نوروز دقّتله درویشه باخاندا گؤردو کی، هم درویشدن، هم باده‏دن بیر نور قالخیب، آسمانا بلند اولدو. بو معجزه یه مهتل قالیب دئدی:
– آغا درویش، بیزلرده او باده حرام بویورولوب. بیز شراب ایچمیریک.
درویش نوروزون جاوابیندا دئدی:
– بالا، بو باده او باده لردن دؤیول. بو باده یوسیفی زلیخایا یئتیرن باده دندی.
نوروز باده نی درویشدن آلیب نوش ائلدی. او ساعت سینه سی دمیرچی کوره سی کیمی یانماغا باشلادی. برکدن قیشقیردی کی:
– آغا درویش، یاندیم، منه علاج!
درویش بارماغینی اونون گؤزونون قاباغینا توتوب دئدی:
– اوغول، بارماغیمین آراسیندان باخ، گؤر نه گؤرورسن؟
نوروز دئدی:
– اوزاق-اوزاق یوللار گؤرورم.
درویش دئدی:
– داها نه گؤرورسن؟
نوروز دئدی:
– بیر بؤیوک شهر، شهرده بیر سارای، ایچینده بیر گؤزل قیز گؤرورم.
درویش دئدی:
– اوغلوم، همن گؤردویون شهر میصیردی. سارایین ایچینده کی قیز دا میصیر پادشاهی جلال پادشاهین قیزی قنداب خانیم دی. اونو سنه، سنی‏ده اونا بوتا وئردیم. اؤز گؤروب اؤز چئویرسن اؤزون قارا اولسون ایندی بیر گئری باخ، گؤر گلن کیمدی؟
نوروز گئری باخاندا درویش یوخ اولدو. نوروز او ساعت بیهوش اولوب یئره ییخیلدی.
ماراقلی بودورکی بوتا وئرن اَرَن هر هانسی بیر چتینلیکده بوتا آلان قهرمانین یاردیمیندا اولور.
بو کتابدا وئریلن داستانلار هر باخیمدان بیر بیریله فرقی لی داستانلاردیر.